Gruźlica u bydła.

Rasy importowane o dużej wydajności mleka są wrażliwsze na zakażenie i na rozwój choroby niż rasy bydła krajowego. Odsetek krów oddziałujących na tuberkulinę jest wyższy w większych skupieniach krów w oborach, niż wśród bydła włościańskiego w małych skupieniach. Odsetek gruźlicy otwartej jest wszakże wyższy wśród bydła włościańskiego, zależnie od gorszych warunków higienicznych obór i gorszego żywienia o częstości gruźlicy bydlęcej w Polsce świadczą-także dane następujące. Na ogólną liczbę 42.053 zbadanych sztuk bydła, zapisanych do ksiąg zarodowych do czerwca 1938 roku, gruźlicę stwierdzono: w województwie poznańskim w 62,79%, łódzkim w 44,89%, białostockim 8,25%, krakowskim 8,19%, pomorskim 64,68%, kieleckim 54,9% i warszawskim w 59,46%. Z ogólnej liczby 1.229.178 sztuk bydła rogatego w rzeźniach w r. 1936 stwierdzono chorych na gruźlicę w województwie białostockim 1,6%, kieleckim 7,1%, krakowskim 3,4%, lubelskim 2,9%, łódzkim 17,2%, pomorskim 18,1%, poznańskim 25,2%, śląskim 15,6%, warszawskim 6,2% i w mieście stołecznymi Warszawie 19,2%. Szerzeniu się gruźlicy wśród bydła sprzyjają złe warunki higieniczne obór i nieodpowiednie utrzymywanie krów (stałe przebywanie krów w oborach, ustawianie krów przy żłobach naprzeciwko siebie, usuwanie nawozu tylko kilka razy do roku).  W szerzeniu gruźlicy za pośrednictwem mleka i jego przetworów mają wielkie znaczenie także złe warunki higieniczne doju wywołujące zanieczyszczenie mleka. Dojarki i dojarze doją przeważnie w tych samych ubraniach, w których chodzą, bardzo rzadko przed dojem myją ręce mydłem, a przynajmniej w połowie obór nawet nie wycierają wymion przed dojem. Roznoszeniu zarazków gruźlicy sprzyjają także muchy, z którymi tylko rzadko prowadzi, się walkę, pomimo ich obfitości w oborach. Jak z tego wynika, walka z gruźlicą jako klęską społeczną powinna dążyć: 1. do ochrony bydła rogatego przed zakażeniem gruźlicą; 2. do ochrony ludności przed spożywaniem mleka pochodzącego od krów perliczych 3. do ochrony mleka zdrowych krów przed zakażeniem prątkami gruźlicy pochodzącymi od personelu chorego na gruźlicę  bezpośrednio lub przez zanieczyszczanie podczas przeróbki, przewozu, przechowywania itd. [przypisy: usg poznan, moringa herbata, zabiegi falą uderzeniową ]